ویتامین د یا ویتامین دی (به انگلیسی: Vitamin D) را که کلسیفرول مینامند، یکی از ویتامینهای لازم برای بدن و از ویتامینهای محلول در چربی است، که به رشد و استحکام استخوانها از طریق کنترل تعادل کلسیم و فسفر کمک میکند. این ویتامین با ایجاد افزایش جذب فسفر و کلسیم از رودهها و کاهش دفع از کلیه به متابولیسم استخوانها کمک میکند و همچنین از طریق ترجمه ژنهای هسته سلول به رشد سلول کمک میکند.
منبع اصلی دریافت این ویتامین بجز منابع گیاهی مثل غلات و حیوانی مثل ماهی ساردین، شیر و تخم مرغ، نور آفتاب است، بطوری که ۱۰ تا ۲۰ دقیقه ماندن در زیر نور آفتاب، نیاز روزانه بدن انسان به این ویتامین را تأمین میکند. کمبود این ویتامین همچنین باعث پوکی استخوان در کهنسالی میگردد.
محتویات
فواید
دریافت ویتامین دی و کلسیم باعث افزایش قدرت و هماهنگی عضلات در افراد کهنسال میشود. همچنین ویتامین دی باعث پیشگیری از بروز بیماریهایی مانند راشیتیسم در کودکان، استئومالاسی در بزرگسالان و پوکی استخوان در کهنسالی میشود. همچنین این ویتامین به رشد و استحکام استخوانها و رشد سلولها کمک زیادی میکند. نیاز روزانه برای این ویتامین برای هر فرد بالغ ۱۰ میکروگرم یا حداکثر ۲۰۰۰ واحد در روز میباشد. در دوران کودکی و پیری این میزان بالاتر است. همچنین مصرف ویتامین دی در سلامت مغز و جلوگیری از آلزایمر مؤثر است.
عوارض مصرف کم
شیوع کمبود ویتامین دی به خصوص در زنان و کودکان ایرانی بین ۵۰ تا ۸۰ درصد است.از عوارض مصرف کم این ویتامین در دوران کودکی بیماری راشیتیسم است که به علت کمبود کلسیم و فسفر در زمان رشد استخوانها، استخوانهای فرد دارای املاح کمی خواهد بود و نخواهد توانست وزن فرد را تحمل کند و در نتیجه انحنا خواهد یافت. عوارض دیگر آن بزرگی جمجمه، زائدههای دکمه مانند بر روی ستون فقرات و برجستگی سینه میباشد. همچنین مچ دست و پا پهن میشود که توسط رادیوگرافی قابل تشخیص است.
در دوران بزرگسالی کمبود این ویتامین در بدن باعث بوجود آمدن بیماری استئومالاسی میشود. این بیماری به این شکل است که با کاهش تراکم استخوانی دردهای شدیدی در قسمت پا و کمر احساس میشود و همچنین استخوانهای بلند به راحتی شکسته میشوند. اگر فرد در این دوران شروع به دریافت ویتامین دی کند، این عارضه رفع میشود.
در دوران کهنسالی کمبود این ویتامین باعث بروز بیماری پوکی استخوان به ویژه در زنان میشود. عامل اصلی تأثیرگذار تغییرات هورمونی در بدن است. اما در این دوران این بیماری میزان ویتامین دی در بدن کاهش مییابد ولی دریافت این ویتامین در دوران بیماری کمک چندانی به بهبود آن نمیکند، بلکه برای پیشگیری از این بیماری باید از دوران جوانی کلسیم و فسفر همراه با ویتامین دی مصرف شود.
همچنین کمبود این ویتامین در بدن باعث عوارضی چون دیر دندان درآوردن و دیر نشستن و دیر راه افتادن در کودکان میشود، همچنین بدفرم شدن لگن که در دخترها باعث تنگی لگن شده و به ناچار باید از طریق سزارین زایمان کنند. همچنین کمبود این ویتامین باعث افزایش احتمال ابتلاء به سرطان سینه یا پروستات میشود. کمبود این ویتامین باعث میشود که دستگاه ایمنی بدن ضعیف شده و باعث میشود فرد مبتلا به سرطان و دیابت و حتی عفونت گردد.
علل کمبود
عواملی مثل مصرف برخی داروهای ضد تشنج مانند فنوباربیتال یا فنی توئین یا رشد سریع کودک یا برخی اختلالات در جذب این ویتامین در بدن یا نرفتن زیر نور آفتاب یا نخوردن غذاهای حاوی این ویتامین باعث کمبود ویتامین دی در بدن میشود.
افراد در معرض کمبود ویتامین دی
افراد زیر بیشتر از بقیه افراد جامعه در خطر کمبود ویتامین دی میباشند:
میزان مناسب
انستیتوی پزشکی (IOM) میزانی برای مصرف ویتامین D پیشنهاد دادهاست. دریافت این میزان ویتامین D از طریق رژیم غذایی (بهمراه یا بدون مکملها) باید برای حفظ سلامتی شما کافی باشد. این میزان:
عوارض مصرف زیاد
استفاده بیش ازحد از این ویتامین مخصوصاً اگر همراه با مصرف زیاد کلسیم باشد منجر به مسمومیت میگردد. مسمومیت با ویتامین D به ندرت رخ داده و اغلب در کسانی مشاهده میشود که مقادیر بیش از حد این ویتامین را از طریق مکمل دریافت میکنند. استفاده از قرص و آمپول ویتامین دی بهطور مستمر باعث مشکلاتی مانند رسوب کلسیم در بافتهای نرم مثل کلیهها، ریهها، قلب و گوش میشود که در کلیهها باعث سنگ کلیه، در ریهها و قلب منجر به عوارض ریوی و قلبی، و در گوش به اختلالات شنوایی و حتی کری میانجامد. همچنین عوارضی مانند سردرد، تهوع، استفراغ، ضعف، تشنگی زیاد، افزایش حجم ادرار، یبوست، تأخیر در رشد در طفلهای شیرخوار، مشکلات گوارشی و شکنندگی استخوان نیز از دیگر عوارض مصرف بیش از اندازه ویتامین دی میباشد.
ویتامین دی و بیماری اوتیسم
با توجه به اینکه نور خورشید یکی از منابع اصلی تولید ویتامین دی در بدن است، افزایش استفاده از ضدآفتابها میزان این ویتامین را کاهش میدهد و افزایش نرخ اوتیسم در تمام دنیا این نگرانی را ایجاد کرده که شاید ارتباطی بین این دو وجود داشته باشد.
ویتامین دی و بیماری ام اس
مطالعه جدید نشان دادهاست پروتئینی که توسط ویتامین D در بدن فعال میشود، میتواند در ترمیم آسیبهای سلولهای عصبی و درمان بیماری ام اس مؤثر باشد.
منابع ویتامین دی
چربی ماهیها مانند قزل آلا منبع غنی ویتامین دی هستند
درمان کمبود ویتامین دی
انواع مختلفی از ترکیبات ویتامین D برای درمان در دسترس هستند. دو شکل ویتامین دی که بیشتر در دسترس هستند ارگوکلسیفرول (vitamin D2) و کوله کلسیفرول (vitamin D3) هستند. از آنجا که ویتامین دی۳ فرم طبیعی ویتامین بوده وممکن است ویتامین دی را به شکل مؤثرتری افزایش دهد، بیشتر توصیه میگردد.
درمان کمبود ویتامین دی با اشعه فرابنفش
افرادی که کمبود شدید ویتامین D دارند، میتوانند از طریق تابش لامپهای UV ویتامین D مورد نیاز خود را تأمین کنند. دکتر Michael F. Holick پرفسور طب، جامعهشناس و بیوفیزیکدان دانشگاه مدیکال سنتر بوستوند، عنوان میکن: این روش برای افرادی مناسب است که نمیتوانند ویتامین D جذب کنند و یا این که در ماههای زمستان نمیتوانند به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار بگیرند. این روش شبیه به آفتاب گرفتن است اما تختهای مربوط به آن کوچکتر است. هر لامپ حدود ۲۴ اینچ تا ۱۶ اینچ است. این لامپها نیز، خطر ابتلا به سرطان پوست را به همراه دارند و به هنگام استفاده از آنها باید از چشمها محافظت کرد، این روش با توصیه پزشک میتواند روش مؤثری باشد.
تفاوت کلسیم با ویتامین دی
کلسیم و ویتامین D دو ماده مغذی مختلف، اما مهم برای بدن هستند. هر کدام وظایفی به عهده دارند. کلسیم عنصری است که نقش ۹۹ درصدی در استخوانسازی بدن بخصوص در دوران کودکی، نوجوانی و بلوغ را به عهده دارد. ویتامین D نیز به عنوان یکی از ویتامینهای محلول در چربی در جذب کلسیم از طریق رودهها نقش مهمی ایفا میکند. کمبود این ویتامین باعث میشود کلسیم نتواند در بدن به عمل برسد. در نتیجه جذب کلسیم کاهش و بدن با اختلالات متعددی مواجه میشود. به همین دلیل این دو ماده مغذی به هم وابسته هستند و مصرف همزمان آنها ضروری است.
در ایران
حداقل ۸۰٪ کودکان ایرانی به درجات شدید و بیش از ۹۰٪ از آنها به درجات متفاوتی دچار کمبود ویتامین دی هستند.
منبع : دانشنامه ویکی پدیا